Je hoeft het niet te durven, je hoeft het alleen maar te doen. Dat zou superheld 'de Adelaar' zeggen wanneer moed vereist is. Of: er is altijd hoop. De 8-jarige Nicolas, om wie het draait in de derde roman van Anne Eekhout (1981), is hongerig naar dit soort raad en verslindt aldus de stripboeken over de Adelaar. Zeker nu hij zélf in een stripachtige noodsituatie is beland: officiële instanties hebben bevestigd dat de aarde binnen een paar maanden zal verdwijnen in een supermassive black hole. Nicolas, die verborgen superkrachten bij zichzelf vermoedt, besluit de wereld te gaan redden.

Klinkt als een spannend begin van een jeugdboek en het vertelperspectief van de 8-jarige, met veel mama-dit en papa-dat, versterkt de kinderlijke toets. Maar al gauw neemt Nicolas en de verdwijning van de wereld een paar afslagen die voor de tere kinderziel te grimmig zouden zijn.

Die mama blijkt een junkie die midden in de nacht aan het bed van haar zoontje gaat zitten om naar hem te staren, wat hem nachtmerries van heksen met metalen puntvingers oplevert. Papa is bijna altijd weg om te werken. Onder zijn bed bewaart Nicolas een kistje met een aansteker, een naald, schuurpapier en een scheermes. Als hij zichzelf daarmee verwondt, voelt hij energie door zijn lijf stromen, en wordt hij sterker, zoals ook de Adelaar zijn krachten heeft gekregen na langdurige martelingen. Met schoolvriendje Joachim wordt de superkrachttraining voortgezet door elkaar flink in het gezicht te stompen. 'Heftige tijden vragen om heftige maatregelen', stelt Nicolas plechtig.

En heftig zijn de tijden. Vanwege het naderende einde van de wereld zijn voedsel, water en energie schaars geworden. Vuilnis wordt niet meer opgehaald, scholen gaan dicht, niemand werkt meer, zelfmoord is aan de orde van de dag. De mensheid wendt zijn laatste maanden niet aan om het leven te vieren of om humaniteit nog één keer te laten triomferen maar vervalt in barbarij. Plunderingen, gewapende overvallen, verkrachting en moord.

De roman die begon als een avontuurlijk kinderverhaal doet inmiddels denken aan de duistere passages uit De stad der blinden (1995) van José Saramago, waarin mensen worden overvallen door een blindmakende epidemie. Uit deze klassieker spreekt nadrukkelijk dat beschaving slechts een flinterdun laagje is, dat bij een catastrofe wegsmelt als sneeuw voor de zon. Dat juist een kind in het boek van Eekhout de meeste veerkracht en deugd toont, zegt wel iets over het vertrouwen van de schrijver in het fatsoen van de volwassen mens.

Schrijven vanuit het perspectief van een kind is niet gemakkelijk. Al gauw is de stijl overdreven infantiel of juist te volwassen. Ook Nicolas doet soms uitspraken die niet bij zijn leeftijd passen. En 8 jaar is ook wel erg jong voor veel van wat hij doet: zijn babyzusje verzorgen, de hele nacht over straat zwerven, voor alle buren water halen, een bevalling begeleiden, zijn eigen wonden verbinden. Dat doet de wenkbrauwen af en toe optrekken: wérkelijk?

Los daarvan sleurt Eekhout je mee in deze originele verbeelding van de ondergang van het Avondland, op zo'n overtuigende manier dat je haast verbaasd bent de wereld als vanouds aan te treffen zodra je het boek weglegt.

Juist omdat Nicolas als kind niet alles kan overzien of verklaren maken de dingen op hem - en dus ook op de lezer - een heel directe indruk. Alles is zoals het is: eng, leuk, gruwelijk, verdrietig. Er is geen volwassen reflectie die de overrompelende werking van die primaire emoties in de weg staat. Nicolas' onbevangen blik op zijn vervuilde omgeving levert bovendien échte wijsheid op: 'Alles wat nog mooi is, is van de wereld. Alle zooi is van de mensen.'

****

De Arbeiderspers; 251 pagina's; € 19,99.

Verberg tekst

In deze dystopie probeert een achtjarige jongen, Nicolas, grip te krijgen op het bestaan. Op het moment dat bekend wordt gemaakt dat er een zwart gat met een snelheid van 200 kilometer per seconde richting aarde suist, om deze met alles erop te vernietigen, verandert de wereld in een anarchistische bende. Terwijl de volwassenen in zijn omgeving het hoofd laten hangen, probeert de jongen in oplossingen te denken. De manier waarop Anne Eekhout parallelle werelden beschrijft, die van de ’werkelijkheid’ versus de innerlijke beleving van een achtjarig kind, is een van de kenmerken van haar schrijverschap. Ze verkent met veel plezier de grenzen tussen verbeelding en realiteit. Gedurende het hele boek blijven we in onzekerheid over de afloop, niets is volledig zeker (waar is zijn vader gebleven, waarom verdwijnt zijn moeder soms zomaar?) en het zou best eens kunnen zijn dat Nicolas zich allerlei dingen inbeeldt. Goed geschreven literaire dystopie; interessant voor lezers die houden van sciencefiction en fantasy. Verberg tekst

'Wij leven 't heerlijkst in ons verst verleden', schreef Du Perron in het gedicht 'Het kind dat wij waren'. Volwassen boeken met kinderen in de hoofdrol lezen we misschien wel vooral omdat ze ons vertederen. De onschuld, de jeugdige fantasie, de kinderangsten voeren ons terug naar onze eigen jeugd, paradijselijk of niet. Een beroemd voorbeeld ervan is 'Het geheime dagboek van Adrian Mole', door Sue Townsend, waarin de dertienjarige Adrian over zijn belevenissen en ontwikkelingen van alledag vertelt. Bij ons schreef K. Schippers de roman 'Eerste indrukken', over een driejarig meisje en haar eerste indrukken in een volwassen wereld.

De hoofdpersoon van Anne Eekhouts 'Nicolas en de verdwijning van de wereld' zit daar precies tussen in; Nicolas is acht. Een gewoon jongetje, liefhebber van de stripboeken over superheld De Adelaar, een man die superkrachten heeft gekregen en die het opneemt tegen bovennatuurlijk sterke vijanden. Nicolas leeft in bijzondere tijden: de regering heeft aangekondigd dat de aarde binnen enkele maanden zal vergaan, omdat er een zwart gat op haar afkomt dat alles zal vernietigen. Deze toekomstdreiging zorgt natuurlijk voor paniek en chaos, de hele wereld stort langzaam in, mensen verschijnen niet meer op hun werk, plegen zelfmoord, er wordt geplunderd, het huwelijk van Nicolas' ouders loopt, zo lijkt het althans, op de klippen, Nicolas zoekt troost bij zijn buurmeisje en voormalige oppas Katja en bij zijn oude schooljuf Helga, die zich heeft aangesloten bij een eschatologische sekte die de naderende apocalyps juist verwelkomt omdat ze ons naar nieuwe dimensies zal voeren.

Eekhout beschrijft die wereld op de rand van de afgrond met veel inlevingsvermogen maar ook traditioneel science-fictionachtig. 'Nicolas en de verdwijning van de wereld' gaat eigenlijk over de klassieke 'horror vacui'. Katja: "Soms voelt het zo idioot. We maakten ons overal zorgen over. Oorlog, terrorisme, honger, klimaatverandering, de bijen, de vissen, plastic soep, het koraal, oerwouden. Overal hadden we zorgen over, behalve over dit."

Nicolas en zijn vriendje Joachim proberen intussen, in navolging van hun held De Adelaar, te leren vliegen en ze takelen elkaar toe omdat je van pijn weerbaar wordt en misschien wel een held: 'Pijn is een teken dat je nog leeft' en 'Angst is het omhulsel van moed', zegt Nicolas. Hij vertoont trouwens helemaal een mooi mengsel van kinderlijk-dichterlijke gewaarwordingen en half-volwassen wijsheden met observaties als deze, wanneer hij zijn vader mist: "Missen is iets dat je in je lichaam kan voelen. Als je iemand mist, voel je het in je borst. Alsof er iets gescheurd is en kleine druppels lekt." Heel raak beschrijft Eekhout die jonge emoties van Nicolas, bijvoorbeeld als ze hem bij de dood van een vriendje laat zeggen: "Ik moet erg huilen. Ik huil heel zacht. Voor de zekerheid". Hij wil immers ook held zijn en de wereld redden, en dan moet je niet te hard huilen.

Zowel Nicolas' moeder als Katja zijn zwanger, Nicolas krijgt nog net een zusje, Emma, en Katja bevalt, met behulp van Nicolas, op de dag van de apocalyps. Daarmee eindigt het boek, in majeur eigenlijk, met het feelgoodgevoel van nieuw leven; de ondergang van de wereld maken we net niet mee en we blijven dus in onzekerheid over de afloop van alles.

Dat geldt eigenlijk voor het hele boek, niets is volledig zeker (waar is zijn vader gebleven, waarom verdwijnt zijn moeder soms zomaar?) en het zou best eens kunnen zijn dat Nicolas zich allerlei dingen inbeeldt: "Soms verzin ik dingen. Het gaat per ongeluk. Ik zag een wit paard [typisch apocalyptisch symbool natuurlijk -RS] door de straat lopen. Ik weet niet zeker of het zo was. Hij liep rustig, recht vooruit, alsof hij ergens naar onderweg was. Misschien is er wel iets anders dat ons redt, dacht ik. Maar juist toen ik dat dacht werd ik bang. Want wat nou als dat niet zo is. Wat nou als alle verhalen die we hebben gewoon verzonnen zijn?"

Nog meer dan over de ondergang van de wereld gaat deze roman ten slotte over de levensraadsels van een kind. Eekhout beschrijft ze met wat ik zou willen noemen nevelig realisme. Een mooie, mysterieuze roman.

oordeel

Een mooie, mysterieuze roman over de levens-raadsels van een kind.

Arbeiderspers; 256 blz. € 19,99.

Verberg tekst