Het ziet ernaar uit dat de gele hesjes-koorts het schrijvende volkje heeft besmet, want de Franse roman wordt met de dag socialer. Grote delen van het land zijn in een sociaal-economisch rampgebied getransformeerd en daar doen nogal wat auteurs hun voordeel mee. Edouard Louis zette in Weg met Eddy Bellegueule de armoezaaiers van Picardië op de literaire kaart. Nicolas Mathieu pakte in De uitzichtlozen de sociale kaalslag in Lotharingen aan en werd daarvoor beloond met de Prix Goncourt 2018. Zijn streekgenoot Laurent Petitmangin (1965) doet dat succes nog eens dunnetjes over met De donkerste nacht. Zijn debuutroman was dé revelatie van vorig najaar, werd bekroond met een drietal prijzen en verschijnt eerstdaags in heel Europa in vertaling. De auteur werkt al meer dan dertig jaar bij Air France en is geboren in een familie van spoorwegarbeiders - zijn proletarische afkomst wordt in de flaptekst stevig aangezet.

Monsterlijk

De donkerste nacht speelt in het meest noordoostelijke puntje van Lotharingen, niet ver van de Luxemburgse grens. Sinds de hoogovens zijn gedoofd en de industrie naar de lageloonlanden is verhuisd, verkeert de regio in een uitzichtloze crisis. Winkels sluiten, fabrieken gaan dicht en als er eens een keertje een productielijn opengaat, wordt die van pure blijdschap wel twintig keer ingehuldigd. De schrijver geeft het woord aan een spoorwegarbeider die zijn twee kinderen alleen opvoedt. Moeder de vrouw is overleden aan kanker en sindsdien gaat het bergaf met zijn oudste telg. Op zondag zijn vader en zoon op het voetbalveld te vinden, waar ze prima met elkaar kunnen opschieten, maar door de week is er met de jongen geen land te bezeilen. Fus spijbelt, schopt keet op school, trekt op met foute vrienden en komt op een kwade dag thuis met een bandana met een Keltisch kruis erop. Zijn vader zwijgt, om de lieve vrede te bewaren, maar het gaat van kwaad tot erger. Op een dag wordt Fus door een bende antifascisten halfdood geslagen. Het slachtoffer neemt wraak en vermoordt een van zijn aanvallers, opgehitst door zijn extremistische Poolse vriendinnetje. Zijn verwekker staat voor een verscheurende keuze: zijn geradicaliseerde zoon steunen, of hem laten vallen als een baksteen? Na eindeloos getob komt hij tot het inzicht dat er zoiets als toeval bestaat, dat 'onze levens, ondanks de ongelooflijke zogenaamde rechtlijnigheid ervan, niets dan ongelukken waren, toevalligheden, kruispunten en gemiste afspraken.' Het doet niets af aan de fundamentele verantwoordelijkheid van Fus, vindt hij, maar het maakt de jongen wel minder monsterlijk.

In De donkerste nacht slaat de polarisering van de Franse maatschappij toe op gezinsniveau. Het zal je maar overkomen, als socialist in hart en nieren, om met een extreemrechtse zoon opgescheept te zitten. De vader schaamt zich rot voor zijn ontaarde spruit, maar zijn partijgenoten lijken er niet van wakker te liggen. Met de plaatselijke economie zijn namelijk ook de linkse waarden en idealen ter ziele gegaan. Racisme tiert welig, het Front National heeft de wind in de zeilen en zelfs de laatste socialisten dwalen af van de rechte leer. De bijeenkomsten van de partij lijken steeds meer op een oudemannenclub. 'Wil je jongeren aantrekken?' vraagt een van de schaarse jonge leden aan de oude garde. 'De kebabzaken zitten er vol mee! Hun koppen bevallen je misschien niet, maar geloof me, zij zullen ons vooruithelpen. Arabieren of geen Arabieren.'

Waarom kalft de socialistische partij zienderogen af? Wat drijft de jongeren massaal naar het Front National? Hoe kan het tij worden gekeerd? Het zijn interessante kwesties, die jammer genoeg niet worden uitgediept. Ook op stilistisch vlak valt er weinig hoopvols te melden. Petitmangin leeft zich uit in korte, eenvoudige zinnen en een simpele woordenschat die iedere lezer kan behappen. Zijn debuutroman gaat over ouderliefde, politiek engagement en verantwoordelijkheid, over het doorgeven van waarden en over de onmacht van een teleurgestelde vader. Het is een heel genietbaar, maar gemakzuchtig boek, dat open deuren intrapt, bol staat van de nobele intenties en uiteindelijk blijft hangen in machteloosheid.

Vertaald door Lola Bertels, De Bezige Bij, 160 blz., 20,99 €.

Oorspronkelijke titel: 'Ce qu'il faut de nuit'.

Verberg tekst

Debutant Laurent Petitmangin (1965) heeft het zichzelf niet makkelijk gemaakt. In De donkerste nacht beschrijft hij de mentale worsteling van een alleenstaande vader nadat zijn oudste zoon, Fus, zich heeft ingelaten met extreemrechts. En dit in het verarmde noordoosten van Frankrijk, van oudsher een socialistische regio. Petitmangin komt er aardig uit. Hij verstaat de kunst van het weglaten en zoomt in op veelzeggende details. Zo komen we te weten dat na de voortijdige dood van 'ons mam' de vader en zijn twee zonen het huishouden goed draaiende houden en het zelfs gezellig hebben, al is er altijd te weinig geld. Alles verandert wanneer Fus de 'verkeerde' vrienden krijgt. Er zijn verschillende subtiele verwijzingen naar De vreemdeling van Camus. Bijvoorbeeld als Fus voor de rechter moet komen. Dan weigert de vader te doen wat er van hem wordt verwacht: verzachtende omstandigheden aandragen die zijn zoons straf zouden bekorten. Petitmangin laat zijn vrij passieve hoofdpersoon aan het eind een (niet helemaal overtuigende) draai maken om de roman van meer actie, personages en een enigszins hoopvol einde te voorzien.

Uit het Frans vertaald door Lola Bertels.

De Bezige Bij; € 20,99.

Verberg tekst

In deze debuutroman voedt een alleenstaande vader en spoorwegarbeider twee zonen op in het steeds sterker polariserende Frankrijk. Naar het autobiografische gehalte van de roman hoeft u niet lang te zoeken: vijftiger Laurent Petitmangin komt zelf uit dat milieu. Hij beschrijft hoe het gewone volk zich machteloos voelt tegenover een politieke machine die de man in de straat lijkt te negeren. De arbeidersbeweging waar de vader zich vroeger voor inzette, is op sterven na dood, terwijl extreemrechtse

groeperingen steeds meer jongeren in hun greep krijgen. Tegen die achtergrond denkt de schrijver na over mannelijkheid in de 21ste eeuw, over de willekeurige wreedheid van het universum, en over de vervreemding die haast onmerkbaar tussen verschillende generaties kan groeien. Laurent Petitmangin geeft zijn hoofdpersonage levensecht weer, met een pretentieloze en doodeerlijke vertelling tot gevolg, inclusief sappig Oost-Frans patois. In de vertaling levert dat een bevreemdende mengvorm op van dialect en Algemeen Nederlands die niet altijd even realistisch aandoet, maar die wel trouw probeert te blijven aan het origineel. ‘De donkerste nacht’ is geen wereldschokkende literatuur, wel een oprechte, doorvoelde leeservaring. 

Verberg tekst

Het verhaal speelt zich af in Lotharingen, de streek waar na de sluiting van de mijnen een hoge werkloosheid is en het Front National veel stemmen trekt. De hoofdpersonen zijn een vader met twee zonen, Fus en Gillou. De moeder is overleden. Vader werkt bij de spoorwegen en probeert ondanks zijn verdriet het huishouden draaiend te houden. Pa is lid van de Socialistische Partij en brengt folders rond met zijn zoons. Fus voetbalt elk weekend, gaat naar de middelbare school en het lijkt redelijk te gaan met hem. Dan ontdekt de vader dat Fus omgaat met FN leden en dat hij spijbelt. Het komt tot heftige discussies. Als Fus op een dag zwaar gewond op de bank ligt, brengt vader hem naar het ziekenhuis waar Fus behandeld wordt en enige tijd kunstmatig in coma gehouden wordt, een lange revalidatie volgt. Hij was door leden van Antifa in elkaar geslagen. Op een dag staat de politie voor de deur en neemt Fus mee, hij wordt beschuldigd van moord. Het proces is voor de vader een periode van overdenking. Kun je alles verdragen in naam van ouderliefde? Wat betekent het om vader te zijn en je zoon niet meer te herkennen? Een ontroerende roman die in korte zinnen en beeldende taal de strijd van een vader om zijn zoon vertelt. Dit debuut van Petitmangin (1965) blijft de lezer lang bij. Verberg tekst